Jaki teleskop dla początkujących? Wybieramy teleskop dla amatora

Prowadzenie obserwacji astronomicznych to zajęcie uczące cierpliwości, skrupulatności, a także poszerzające naszą wiedzę i horyzonty. Obecnie rozpoczęcie przygody z tym hobby jest łatwiejsze niż kiedykolwiek, nie tylko dzięki dostępnym w sieci materiałom i poradnikom, ale także za sprawą przystępnego cenowo sprzętu. Podpowiadamy, jak wybrać teleskop dla amatora.

Spis treści

Jaki teleskop wybrać?
Rodzaje teleskopów
Czym powinien odznaczać się teleskop dla początkującego?
Jaki teleskop do obserwacji planet?
Jaki teleskop do obserwacji mgławic i galaktyk?
Jaki teleskop dla dziecka?
Jakie akcesoria dokupić do teleskopu?

Jaki teleskop wybrać?

Wielu weteranów amatorskiej astronomii stwierdzi, że za kilkaset złotych nie kupimy dobrego teleskopu do obserwacji planet i nieba. Opinia ta nie powinna nas jednak zniechęcać, zwłaszcza gdy dopiero rozpoczynamy przygodę z astronomią. Tym bardziej że inwestycja dużych pieniędzy w hobby, co do którego nie mamy pewności, jest błędem.

W wypadku gdy jesteśmy jednak w pełni przekonani do zakupu teleskopu, powinniśmy zacząć od podstawowych modeli w cenach mieszczących się w przedziale od 300–500 do ponad 1000 złotych. Pozwolą one zapoznać się z podstawami astronomii oraz z najważniejszymi faktami związanymi z ich obsługą i konserwacją. Korzystając z nich, zdobędziemy również informacje na temat rozmieszczenia najciekawszych i najlepiej widocznych obiektów na niebie.

Uwaga! Stanowczo powinniśmy omijać szerokim łukiem atrakcyjne oferty teleskopów za 100 złotych. Nawet z punktu widzenia hobbystycznej astronomii są one zwykłymi zabawkami. Lepsze efekty osiągniemy, kupując w tej cenie zwykłą lornetkę lub lunetę, które są dobrymi alternatywnymi rozwiązaniami na start. Chociaż nie wypatrzymy z ich pomocą niewielkich lub niewidocznych gołym okiem obiektów, sprawdzą się one świetnie np. przy obserwacji kraterów i innych detali powierzchni ziemskiego satelity.

Rodzaje teleskopów

Dostępne w sprzedaży teleskopy wchodzą w skład trzech podstawowych kategorii, które zdeterminowane są przez ich budowę oraz sposób działania. Każda z nich dzieli się dodatkowo na kilka specyficznych podtypów, ale z punktu widzenia amatora rozróżniające je szczegóły nie mają już jednak tak dużego znaczenia. W sklepach znajdziemy:

Teleskopy typu refraktor (soczewkowe) – teleskopy tego typu to modele, które jako pierwsze przychodzą nam na myśl, gdy myślimy o amatorskiej astronomii. Składają się one z długiej, podłużnej tuby (tubus) z wbudowanymi soczewkami. Przekształcają one i ogniskują wpadające przez nie światło, które przekierowane zostaje następnie do okularu obserwacyjnego. W zależności od rozmiarów potrafią one zapewnić naprawdę wysoką ostrość i poziom detali obrazu, przez co idealnie nadają się do obserwacji jasnych obiektów, takich jak Księżyc, a także Jowisz czy Saturn. Oznacza to, że będą optymalnym rozwiązaniem w wypadku, gdy obserwacji nieba dokonujemy w mieście i terenach zabudowanych, na których występuje duże zanieczyszczenie światłem, mocno ograniczające widoczność gwiazd i mgławic. Teleskopy refraktorowe różnią się od siebie konstrukcją tuby oraz rozmiarami i liczbą soczewek.
Teleskopy typu reflektor (zwierciadlane) – jak wskazuje na to nazwa, są one skonstruowane w oparciu o zakrzywione zwierciadła zbierające i ogniskujące odbijane przez siebie światło, które następnie przekierowane jest do okularu obserwacyjnego. Teleskopy zwierciadlane mogą być najbardziej przystępnym wyborem dla amatora. Ponieważ jakość obrazu zależy tutaj bezpośrednio od średnicy zwierciadła, bardziej zaawansowane teleskopy tego typu osiągają znacznie większe rozmiary i przeznaczone są dla bardziej doświadczonych obserwatorów. Tak jak w przypadku droższych modeli soczewkowych, amatorów od zakupu może odstraszać ich cena, ciężar, proces konserwacji, a także skomplikowana obsługa i kalibracja. Teleskopy reflektorowe dostępne są w dwóch typach – newtonowskim oraz Gregory’ego, które różnią się od siebie rodzajem wykorzystywanego zwierciadła. Warto dodać, że modele te nie przydadzą się do bardziej szczegółowych obserwacji astronomicznych w miejscach z dużym zanieczyszczeniu światłem. Z drugiej strony, w dogodnych warunkach (np. na wsi lub w plenerze) wypatrzymy z ich pomocą o wiele większą liczbę obiektów w porównaniu do teleskopu soczewkowego.
Teleskopy typu hybrydowego (katadioptryczne) – łączą one w sobie cechy pierwszego oraz drugiego typu teleskopów. Używają one zarówno soczewek, jak i zwierciadła, co służy do skrócenia drogi, które światło przebywa wewnątrz tubusu. Sprawia to, że posiadają bardziej kompaktową i lżejszą przenośną konstrukcję niż standardowe modele zwierciadlane.

Czym powinien odznaczać się teleskop dla początkującego?

Bez względu na rodzaj wybranego teleskopu, jego najważniejszą częścią jest oczywiście obiektyw/lustro, które wpływają w najwyższym stopniu na jakość naszych obserwacji. Obiektywy opisywane są za pomocą ich średnicy, tradycyjnie podawanej w milimetrach. Dla amatora optymalnym wyborem będą modele ze średnicą do 150 mm.

Obiektyw lub lustro do 70 mm wystarczy do prostych obserwacji najjaśniejszych gwiazd. Teleskop 100 mm pozwoli nam już zobaczyć największe mgławice oraz planety układu słonecznego. Modele powyżej 150 mm przeznaczone są z kolei dla prawdziwych i doświadczonych entuzjastów, gotowych wydać nawet kilka tysięcy złotych.

Warto zaznaczyć, że znając wartość średnicy obiektywu czy lustra, możemy obliczyć powiększenie obrazu teleskopu. Dokonujemy tego, mnożąc przez dwa jego średnicę, tak więc np. teleskop 70 mm posiada 140-krotne powiększenie, a 100 mm – 200-krotne. Często sprzedawcy chcą wprowadzić w błąd amatorów, twierdząc, że ich niewielkie teleskopy posiadają nawet 300-krotne powiększenie. Jest to oczywiście fikcja zaprzeczająca zasadom optyki i fizyki, której skutkiem może być jedynie niezwykle rozmyty obraz.

Nie bez znaczenia jest również okular teleskopu, przez który oglądamy niebo. Dla początkującego najlepszym wyborem będzie teleskop sprzedawany w zestawie z jednym lub kilkoma wymienialnymi okularami.

Rozpoczynając zabawę z astronomią, powinniśmy zdecydować, w jakim miejscu wpatrujemy się w niebo. Jeżeli robimy to z domu, np. z balkonu lub dachu, możemy zdecydować się na większy i cięższy teleskop soczewkowy. W przypadku gdy jesteśmy gotowi na wypady za miasto, lepszy będzie łatwy w przenoszeniu i montażu lekki model zwierciadlany. Pamiętać musimy jednak o tym, by podczas obserwacji zapewnić jak największą stabilność teleskopu. Przyglądajmy się więc zawsze jakości wykonania statywu oraz zakresowi jego regulacji.

Jaki teleskop do obserwacji planet?

Początkujący obserwatorzy nieodmiennie odczuwają najwięcej frajdy z obserwacji Księżyca, a także najważniejszych obiektów w naszym układzie słonecznym. Dla wielu fanów astronomii pierwsze złapanie w okularze teleskopu Jowisza lub Saturna z okazałymi pierścieniami było niesamowicie ważnym przeżyciem, o którym pamiętają przez długie lata. Dla niektórych doświadczenie to stało się też jednym z powodów, dla których obrali swoją przyszłą ścieżkę zawodową.

Planety i Księżyc to jedne z najjaśniejszych ciał niebieskich, dlatego też teoretycznie do ich obserwacji wystarczy nam zwykła lornetka. Specjaliści do tego celu polecają zarówno teleskopy refraktorowe, jak i reflektorowe. Poza warunkami obserwacji, niezwykle ważna będzie tutaj jednak średnica ich zwierciadła lub obiektywu. W przypadku modelów soczewkowych zaleca się teleskopy o średnicy w granicach od 80 do 110 mm. Teleskopy reflektorowe powinny mieć z koeli minimum 150 mm średnicy.

Tego rodzaju rozmiary pozwalają w teorii dostrzec interesujące detale na powierzchni naszego satelity, a także planety, poza Jowiszem i Saturnem, także Wenus lub Marsa.

Jaki teleskop do obserwacji mgławic i galaktyk?

Równie porywająca może być też obserwacja innych dużych obiektów na naszym niebie. Mowa tu oczywiście o mgławicach, a nawet galaktykach, takich jak sąsiadująca z Drogą Mleczną Andromeda. Odszukanie, a następnie śledzenie takich punktów na niebie, nawet z mapą lub specjalną aplikacją, a także poprawne ustawienie teleskopu, jest zadaniem dla nieco bardziej doświadczonych miłośników astronomii.

Jeżeli zaczynamy przygodę z hobby i nie mamy nikogo do pomocy, zacznijmy od obserwacji najjaśniejszych planet i z czasem przejdźmy do innych obiektów. Przy dobrych warunkach największe z nich da się dojrzeć nawet lornetką i przeciętnym teleskopem soczewkowym.

Po zdobyciu wiedzy i umiejętności możemy zacząć rozglądać się za sprzętem wyższej klasy – mgławice i podobne obiekty najlepiej zobaczymy, wykorzystując duże teleskopy zwierciadlane, których koszt wraz z całym osprzętem jest wydatkiem wielu tysięcy złotych. Warto w tym miejscu podkreślić jednak, że nawet z takimi urządzeniami obraz, jaki uzyskamy, nie będzie nawet w części przypominał tego, co znamy z fotografii wykonanych przez duże obserwatoria naziemne czy orbitalne teleskopy Hubble’a lub Jamesa Webba.

Jaki teleskop dla dziecka?

Teleskopy bardzo często wybierane są jako prezent dla dziecka lub nastolatka. Młodsi astronomowie nie potrzebują skomplikowanych teleskopów z wyższej półki cenowej, z drugiej strony, jeżeli chcemy zainteresować ich hobby, lepiej nie kupować im wspomnianych już wcześniej tanich, „zabawkowych” modeli.

Warto zwrócić też uwagę na to, by podarunek był lekki, łatwy w przenoszeniu, ale i wytrzymały, solidnie zbudowany oraz pozbawiony zbyt dużej liczby elementów konstrukcyjnych łatwych do zgubienia lub zniszczenia. Warto przy okazji nie zostawiać najmłodszych samych sobie i podarować im książkowy poradnik astronoma lub pomóc zainstalować na telefonie jedną z wielu darmowych aplikacji pomagających w obserwacjach.

Jakie akcesoria dokupić do teleskopu?

Jednym z najczęściej kupowanych akcesoriów do teleskopu są różnego typu adaptery, pozwalające dołączać do narzędzia cyfrowy aparat fotograficzny lub smartfon. Nawet podstawowe gadżety tego typu pozwolą na zarejestrowanie niektórych z naszych obserwacji.

Nieodłącznym dodatkiem jest też oczywiście wysokiej klasy statyw. O ile duża część urządzeń na rynku sprzedawana jest z nimi w komplecie, nie zawsze zapewnią one urządzeniu stabilność na jakiej nam zależy, zwłaszcza w przypadku, gdy obserwacji dokonujemy w plenerze.

Bardziej zaawansowani użytkownicy sięgają też po sprzęt optyczny do teleskopu. Są to np. wymienne soczewki o większym powiększeniu, a także lepsze okulary.

Zdjęcie: Envato Elements